تحریر (vibrato یا melisma) با ریشه یونانی μέλισμα، به معنای آواز و آهنگ و مشتق شده از کلمه ملودی است. تحریر در موسیقی به طور غیررسمی به عنوان اجرای آوازی نیز شناخته می‌شود، اما به طور فنی به صورت زیر تعریف می‌شود:
“خواندن یک هجای متن، در حالی که بین چندین نت مختلف به طور متوالی حرکت می‌کند.”
استفاده از تحریر چه در اجرای آواز چه در هنگام نواختن یک ساز، از شما یک خواننده حرفه‌ای می‌سازد. بهترین خوانندگان پاپ و سنتی کشورمان و البته دنیا به خوبی می‌دانند چطور از تحریر مناسب هنگام اجرای آواز استفاده کنند. برای این کار لازم است بدانید تحریر چیست، چه نکاتی دارد و چطور می‌توانید با انجام یک سری تمرین انواع آن را اجرا کنید.
به طور علمی انواع تحریر در موسیقی به 4 دسته اصلی تقسیم می‌شود: تریل، گروپتو، نت بلند و کوتاه برازنده و موردنت.
✔ تریل (trill): تناوب سریع و مکرر دو صدا با مدت زمان کوتاه است. یکی از صداهای تریل، معمولاً صدای بم‌تر، به عنوان صدای اصلی و دومی به عنوان صدای کمکی تعیین می‌شود. علامتی که نشان‌دهنده تریل است، معمولاً با یک امتداد کوچک به شکل یک خط موج‌دار، بالای صدای اصلی قرار می‌گیرد. مدت زمان تریل همیشه برابر با مدت زمان نتی است که توسط صدای اصلی تحریر انتخاب شده است.
✔ گروپتو (gruppetto): اجرای نسبتاً سریع توالی نت‌ها گروپتو نام دارد. گروپتو معمولاً با یک حلقه شبیه علامت بی‌نهایت ریاضی نشان داده می‌شود. دو نوع از این حلقه‌ها وجود دارد: شروع از بالا و شروع از پایین. در حالت اول، نوازنده باید اجرا را از صدای کمکی بالا شروع کند و در حالت دوم (وقتی حلقه از پایین شروع می‌شود) کار از صدای کمکی پایین آغاز می‌شود.
✔ نت بلند و کوتاه برازنده: این نوع تحریر ترکیبی از یک یا چند صداست که بلافاصله قبل از نت اصلی می‌آید. نت برازنده می‌تواند هم کوتاه هم بلند باشد. از این تحریر در آوازهای ایرانی بسیار استفاده می‌شود.
✔ موردنت (Mordent): هر زمان که نت اصلی با سرعت زیاد همراه با نت بالاتر یا پایین‌تر نواخته یا اجرا شود، به آن تحریر موردنت گفته می‌شود. در این تحریر باید نت اصلی به سرعت همراه با نت تزئینی بالا یا پایین اجرا شده و دوباره به نت اصلی برگردد تا زیبایی اجرا دوچندان شود.
به جز دسته‌بندی اصلی که بررسی کردیم، تحریر در موسیقی به دو نوع صوتی و زبانی نیز تقسیم می‌شود:
یک خواننده آموزش‌دیده می‌تواند در تمام بخش‌های محدوده‌ی صوتی خود، از نت‌های بالای نفس‌گیر سر بگیرد تا نت‌های پایین سینه، تحریر بزند. تحریری که در بخش زبان مثل لب اجرا می‌شود تحریر زبانی و تحریری که از بخش نفس و گلو اجرا می‌شود، تحریر صوتی نام دارد. عموما تحریرهای مرکب از نوع زبانی و تحریرهای ساده از نوع صوتی هستند. به همین دلیل اگر قصد دارید خواننده‌ای حرفه‌ای شوید باید بتوانید بر هر دو نوع تحریر زبانی و صوتی مسلط شوید. لرزش‌های ظریف صدای آوازخوانی همراه با تحریر می‌تواند بر صدای یک ارکستر کامل تأثیر بگذارد. اجرای تحریر در موسیقی پاپ، جاز و سنتی، حسی از قدرت و درام ایجاد می‌کند.
بسته به تعداد نت و مدت زمان اجرا نیز می‌توان تحریرها را به دو نوع ساده و مرکب تقسیم کرد. هر تحریری که از یک یا دو نت تکرار شونده ساخته شده باشد، تحریر ساده و تحریرهایی که شامل چند نت پشت سرهم و با فراز و نشیب زیاد باشد، تحلیل مرکب نامیده می‌شود. تحریرهای مرکب عموما طولانی‌تر از تحریرهای ساده هستند و برای همین اجرای آنها دشوارتر است.
👈 انواع تحریر ساده شامل موارد زیر می‌شود:
✔ غلت: به شکل لرزشی پیوسته و سریع در یک نت خاص اجرا می‌شود.
✔ مرّغل: که یک حرکت لرزشی رفت و برگشتی بین دو نت است.
✔ چهچهه: در آواز سنتی به خوبی استفاده شده و شامل یک لرزش سریع، ولی ناپیوسته است.
✔ حلقه: در این نوع تحریر، لرزش صدا به شکل دورانی اجرا می‌شود.
✔ تریل: که همان تناوب سریع و مکرر دو صدا با مدت زمان کوتاه است.
👈 از سویی تحریرهای مرکب نیز به شکل زیر دسته‌بندی می‌شوند:
✔ مسلّس: مثل تریل است، اما میان سه نت اجرا می‌شود.
✔ وزَن: شامل یک لرزش ملایم و منظم روی صداست.
✔ تحریر لب: سریع حرکت دادن زبان هنگام آوازخوانی.
✔ تحریر حنجره: ایجاد یک سری حرکات در ماهیچه حنجره هنگام آوازخوانی.
همچنین بسته به چگونگی اجرای تحریر در موسیقی، می‌توان انواع آن را به تزئینی، احساسی، تکنیکی و محلی تقسیم کرد:
✔ تحریر تزئینی: هر نُتی که خواننده برای زیبایی بیشتر آواز به ملودی اضافه کند، نت تزئینی نام دارد. مثلا هنگام اوج، می‌توان از تحریرهای غلت، مرغّل، چهچهه و حلقه برای تزئین آواز استفاده کرد.
✔ تحریر احساسی: تحریرهای نزدیک به “او” به عنوان تحریرهای احساسی در موسیقی سنتی ایران شناخته می‌شوند. اساتیدی مثل شجریان و بنان در اجرای این تحریرها به شکلی بسیار لطیف عمل می‌کردند و برای همین تحریر احساسی خوانده می‌شود.
✔ تحریر تکنیکی: تحریرهای تکنیکی شامل تغییرات سریع در زیر و بمی صدا، ترکیب چهچه با چند نت زیر و بم و به طور کلی الگوهای پیچیده است که نشان می‌دهد هنرمند چقدر به تحریرزنی تسلط دارد. داشتن تنفس هنگام آواز شرط اصلی اجرای تحریرهای تکنیکی است.
✔ تحریر محلی: هر کدام از دستگاه‌های موسیقی ایرانی تحریر مخصوص خود را دارند. برای مثال در ابوعطا از آواهای کشیده آآآآ یییییییی اووووو به شدت استفاده می‌شود که تحریر محلی خود این دستگاه هستند.
برای اجرای هرکدام از تحریرهایی که توضیح داده شد لازم است یک سری تمرین انجام دهید. این تمرین‌ها به چند دسته مشخص تنفسی پایه، شروع آهسته و تدریجی، تمرین با مقیاس‌های موسیقی، استفاده از منابع آموزشی و کمک گرفتن از یک مربی متخصص می‌شود. بهتر است این تمرینات را همراه با تکنیک‌های صداسازی انجام دهید تا نتیجه بهتری بگیرید.
تمرین‌های تنفسی پایه به طور کلی در میان خوانندگان در هر سبکی مشترک است و اجرای درست آنها باعث می‌شود بتوانید بهترین تحریرها را اجرا کنید. برای انجام این تمرینات کافی است حالت ریلکس به بدن خود بگیرید، یعنی یا بنشینید یا دراز بکشید؛ سپس از بینی نفس عمیق بگیرید، چند ثانیه نگه دارید و بعد آن را بازدم کنید. همچنین لازم است که تنفس دیافراگمی داشته باشید تا نفستان حسابی باز شود. برای اینکار نیز کافی است دستتان را روی شکم گذاشته و بعد از هر دم، شکم خود را بالا بیاورید. یادتان نرود این تمرینات باید در محیطی آرام و بدون استرس انجام شود.
این تمرین همانطور که از نامش پیداست، به شما کمک می‌کند بتوانید روی تمام نت‌ها تحریر بزنید. سعی کنید قبل از اجرای این تمرین، تمرینات مرتبط با گرم کردن صدا را انجام دهید تا گلو و لب‌های شما آمادگی کامل به دست آورد. برای اجرای این تمرین، ابتدا از نت‌های مجاور تحریرهای ساده بزنید و سپس فواصل را بیشتر کنید. به جزئیات صدای خود توجه کنید و برای اینکه بازخورد بهتری نسبت به تمرین خود داشته باشید، صدایتان را ضبط کنید.
برای اینکه ذهنتان بتواند به خوبی با نت‌ها همراه شده و تحریر متناسب هر کدام را اجرا کنید، ابتدا از مقیاس‌های ساده مثل دو مینور یا دو سوت کارتان را شروع کنید. بعد از تمرین حسابی در این مقیاس‌ها، به سراغ مقیاس‌های پیچیده‌تر بروید.
استفاده از ویدئوها و آموزش‌های حرفه‌ای که در اینترنت به وفور وجود دارد را فراموش نکنید. هر چند برای تسلط کامل باید به صورت آکادمیک و از طریق آموزشگاه اقدام کنید، اما تکرار تمرین‌ها به وسیله این منابع آموزشی کار شما را ساده‌تر می‌کند.
استاد آواز بگیرید. شنیدن صدای استاد هنگام تحریر زدن و سعی در الگوبرداری از آن، بهترین راه آموزش انواع تحریر است. بهتر است استادتان با شما همراهی داشته باشد تا اینکه فقط ایراد بگیرد و اعتماد بنفستان را از دست دهید.
برای استاد شدن در تحریر، لازم است علاوه بر تمرینات مقدماتی که توضیح دادیم، از مزایای تمرینات تکنیکی و پیشرفته نیز بهره ببرید. در سطح پیشرفته، یک سری تحریر دیگر نیز وجود دارد که تمرین آنها باعث می‌شود بتوانید به خواننده‌ای حرفه‌ای تبدیل شود. تحریر چکشی و چهچه از مهم‌ترین این تحریرهاست.
اولین تمرین پیشرفته، کنترل تنفس دیافراگمی است. تنفس دیافراگمی اینگونه است که از طریق ماهیچه‌ای به نام دیافراگم انجام می‌شود که البته از مزایای آن باز شدن ریه است. وقتی ریه شما باز شود، می‌توانید صدای با حجم و کیفیت بالاتری داشته باشید و بهتر روی تحریرهای خود مسلط شوید. برای کنترل تنفس دیافراگمی بهترین راه این است که هنگام دم و بازدم، سینه کمترین حرکت و شکم کاملا همراه با تنفس باشد. اینطور حجم زیادی وارد ریه شده و از آن خارج می‌شود.
انجام تمرین چکشی باعث می‌شود روی اجرای ظریف‌ترین تحریرها تسلط کامل به دست آورید. یک نت که ساده است را انتخاب کنید و در هنگام اجرای آن، با فاصله و به صورت متناوب یا خودش یا نت بعدی‌اش را به صورت چکشی تکرار کنید.
تکرار چهچه در طول آوازخوانی، باعث می‌شود تارهای صوتی شما به شدت منعطف شده و بتوانید با سرعت بالا روی نت‌های مختلف حرکت کنید. برای اجرای این تمرین، یک قطعه ساده را انتخاب کرده و روی نت‌های آن چهچه بزنید.
تحریر موجی اینگونه است که شما یک تحریر ساده را انتخاب کرده و خود تحریر را به صورت موجی و با لرزاندن صدا اجرا می‌کنید. این کار باعث می‌شود هم به اجرای خود تحریر تسلط یابید، هم بتوانید آن را متناسب با قطعه، بالا و پایین کنید.
دو نت با فاصله زیاد انتخاب کنید. مثلا نت اول و پنجم؛ سپس روی آن یک تحریر سریع بزنید. اینکار باعث می‌شود به خوبی از پس اجرای تکنیکی‌ترین تحریرها برآیید. از این روش برای اجرای اپرا به بهترین شکل استفاده می‌شود.
همانطور که در هنگام اجرای آواز می‌توان روی نت‌ها تحریر زد، روی انواع ساز و در انواع سبک نیز این کار امکان‌پذیر است. برای مثال اگر در سبک پاپ کار کنید، تحریرهای شما سریع و کوتاه است؛ در حالی که در موسیقی سنتی، تحریرهای طولانی و بسیار تکنیکی اجرا می‌شود.
چهچه مشهورترین تحریر موسیقی سنتی است. اجرای این تحریر در انواع موسیقی سنتی توسط اساتید بزرگ به بهترین شکل انجام شده است. به طور کلی هنرمندانی که قصد فعالیت در سبک سنتی دارند، باید به انواع و اقسام تحریر تسلط داشته باشند.
تحریرهای چکشی که سریع و کوتاه هستند، بیشترین استفاده را در موسیقی پاپ دارند. به طور کلی چون ریتم این مدل موسیقی سریع‌تر از موسیقی سنتی است، نیازی به اجرای تحریرهای طولانی ندارد.
تحریرهای تکنیکی مثل اجرا در فواصل بلند، مختص موسیقی کلاسیک است. کافی است یک اپرا گوش کنید تا با تحریرهای لطیف و حماسی این سبک موسیقی آشنا شوید.
در موسیقی جز و بلوز نیز می‌توان تحریرهای زیبایی اجرا کرد. این سبک از موسیقی به خاطر اینکه کمی خارج از دستگاه است دست شما را برای اجرای انواع تحریر بسته به موقعیت باز می‌گذارد.
تحریر را زینت آواز می‌دانند. برای مثال عبدالقادر مراغی در کتاب مشهور تعلیم خوانندگی به حلق توضیح می‌دهد که چرا تحریر، ارباب عمل در آوازخوانی است. او اشاره می‌کند همانطور که اشعار ادبیات فارسی با آرایه‌های ادبی تزئین می‌شوند، آواز ایرانی نیز با تحریر آراسته شده است. برای همین اگر قصد دارید یک خواننده موفق و حرفه‌ای شوید، باید حتما از اهمیت تحریر در آواز اطلاع داشته و برای درست اجرا کردن آن بکوشید.
در اجرای تحریر در موسیقی، هر کدام از ما ممکن است دچار اشتباه شویم. تعدادی از این اشتباهات رایج شامل موارد زیر است:
✔ تمرین زیاد بدون استراحت کافی: تمرین تحریر بدون استراحت باعث می‌شود کیفیت صدایتان پایین آید و به نوعی لطافت و احساس آن کاهش یابد.
✔ تمرکز روی سرعت نه دقت: اگر فقط شیفته اجرای سریع تحریرها شده‌اید بدون اینکه به اجرای درست آن دقت کنید، باید اشاره کنیم راه را اشتباه می‌روید.
✔ عدم استفاده از مربی: تمرین سرخود و بدون مربی حرفه‌ای، باعث می‌شود در فهم موضوعات دچار مشکل شده و طوری تحریر بزنید که به هیچ وجه مشابه تحریرهای رسمی نباشد.
✔ انجام ندادن تمرینات پیشرفته: تکنیک‌ها و تمرینات پیشرفته را حتما در برنامه خود قرار دهید، وگرنه در اجرای تحریرهای ساده نیز حرفه‌ای نخواهید شد.
برای اینکه بتوانید به شکلی صحیح تحریرهای خود را هنگام آوازخوانی اجرا کنید، توصیه‌های زیر را هم در نظر داشته باشید:
✔ هر روز تمرین کنید، هم تمرینات ساده هم تکنیکی.
✔ سبک خود را بعد از مدتی پیدا کرده و در آن کار خود را ادامه دهید.
✔ حتما صدای خود را ضبط کنید و بازخورد بگیرید.
✔ سعی کنید یک قطعه ساده را برای اطرافیان خود همراه با تحریرهایش اجرا کنید تا بدانید ایراد کارتان کجاست.
✔ هر زمان خسته شدید، استراحت کنید. مغز انسان بعد از مدتی پردازش و تمرین خسته می‌شود.
دکتر ماکان آریا پارسا از کارآفرینان موفق ایرانی است که توانسته در عرصه موسیقی نیز صدای ماندگاری از خود به جای بگذارد. ماکان آریا پارسا دارای قطعات پاپ مشهوری است که گوش دادن به آنها به عنوان یک تمرین مناسب پیشنهاد می‌شود. او همچنین یک سری توصیه دارد که برای اجرای صحیح تحریر در موسیقی به کار شما می‌آید:
هر روز با شوق تمرین کنید. سعی کنید خودتان را روی سن تصور کنید تا جرات انجام تحریرها به بهترین شکل را به دست آورید. یادتان نرود که باید صبور باشید؛ زیرا حرفه‌ای شدن در مسیر خوانندگی نیازمند مقاومت بالایی است. انتظار نداشته باشید بعد از یک ماه تمرین مثل بلبل چهچه بزنید. در نهایت یک انتظار واقع‌بینانه از خود داشته باشید. اگر برای مثال قصد دارید خواننده پاپ شوید، نیازی نیست مثل استاد شجریان تحریر بزنید.
1- تحریر چیست؟
به زبان ساده اجرای سریع و خوش آهنگ نت‌ها را کنار هم، تحریر می‌گویند.
2- انواع تحریر در موسیقی پاپ کدام است؟
در موسیقی پاپ از تحریرهای سریع و کوتاه استفاده می‌شود که اصطلاحا تحریر چکشی نیز نامیده می‌شوند.
3- آیا هر سبک موسیقی تحریر مخصوص خود را دارد؟
بله. برای مثال چهچه مخصوص سبک سنتی است و تحریرهای با فواصل طولانی در موسیقی کلاسیک استفاده می‌شود.
4- چطور بهتر تحریر بزنیم؟
با انجام تمرین‌های ساده مثل تمرینات تنفسی، ضبط کردن صدا هنگام تحریر، کمک گرفتن از منابع آموزشی و البته اجرای یک سری تکنیک مثل تحریر چکشی و چهچه.
5- تفاوت تحریر و چهچه چیست؟
تحریر نوعی صدا یا آوای مشتق شده بین دو زیر و بمی و از تکنیک‌های آوازی است؛ در حالیکه چهچه نوعی از تحریر است که از صدای پرندگانی مثل بلبل تقلید می‌شود.
6- تفاوت تحریر و ویبره در چیست؟
تحریر حالتی است که در صدای خواننده در حین اجرا با جابه‌جا شدن بین نت‌ها شکل می‌گیرد؛ ویبره به لرزشی که در صدا در حین خوانندگی ایجاد می‌شود، اشاره دارد.
علاقه علمی و پشتکار فردی میثم شکری ساز باعث شده تا در مسیرهای مختلفی ازجمله کارآفرینی، آموزش، مشاوره، بازیگری و خوانندگی فعالیت داشته باشد و همیشه به دنبال تجربه‌های تازه برود. در کنار این همه، ورود به دنیای خلبانی برای او تنها یک علاقه نبود، بلکه راهی برای تقویت مهارت‌هایی بود که هر کارآفرین به آنها نیاز دارد: اعتماد به نفس، تصمیم‌گیری سریع، نگاه کل‌نگر و ترکیب دانش‌ها برای خلق راه‌حل‌های نو!
جدیدترین مقالات
