زبان موسیقی، نُت است و خواندن نُت‌ها بدون توجه به تکنیک‌های مخصوص آن، دشوار است. برای همین موزیسین‌های قدیمی، دست به ابداع یک تکنیک، جهت یادگیری و خواندن نُت‌ها به روشی ساده‌تر زده‌اند که سلفژ solfège نام دارد.
سلفژ یک عبارت فرانسوی است و روشی است شامل یک سری سیلاب خاص که با آن می‌توان هر نت را به سادگی خواند، آموخت و اجرا کرد. این سیلاب‌ها همان دو (C)، رِ (D)، می (E)، فا (F)، سل (G)، لا (A)، سی (B) مشهوری است که هر موزیسینی باید آن را به خوبی بشناسد و به کار گیرد.
با این حال، تنها توانایی خواندن سلفژ برای موزیسین شدن کافی نیست، بلکه لازم است تکنیک‌های ظریف آن را به خوبی شناخت تا بتوان به صورت حرفه‌ای موسیقی‌سازی کرد و هر ملودی را به راحتی نواخت یا به مرحله اجرا در آورد.
همه موزیسین‌های حرفه‌ای معتقدند که سلفژ، همان الفبای موسیقی است؛ پس اگر قصد دارید وارد کار موسیقی و خوانندگی شوید، لازم است در اولین مرحله، الفبای آن را بشناسید. اما یادگیری این الفبا تنها در حد رفع وظیفه نیست، بلکه پایه‌ای برای کل مراحل یادگیری بعدی است.
برای همین یادگیری سلفژ برای کسانی که دوست دارند به محض شنیدن یک موسیقی یا صدای خواننده، نت‌های آن را متوجه شوند و یادداشت کنند، بسیار ضروری است. علاوه بر این، یادگیری سلفژ به شما کمک می‌کند که بهتر تئوری و ریزه‌کاری‌های موسیقی و مهارت هر خواننده‌ای در صداسازی را متوجه شوید.
با اینکه یادگیری سلفژ تاثیرات و فواید بسیار زیادی روی خوانندگی و نوازندگی دارد، اما سه مورد از مهمترین آنها در ادامه آورده شده تا به اهمیت یادگیری آن بیشتر پی ببرید:
✔ بهتر خواندن نت‌ها و درک نظم کلی پشت آنها، همان ملودی موسیقی یا آوازی است که به زبان نت نوشته شده است.
✔ درک ریتم و هارمونی که پشت نت‌ها نهفته است. این کار به شما کمک می‌کند بتوانید یک موسیقی یا آواز را به بهترین شکل بازتولید کنید.
✔ آموختن تکنیک‌هایی مثل تشخیص گام، آکورد، پیچ و فواصل نت‌ها که شما را از یک موزیسین آماتور به موزیسینی حرفه‌ای تبدیل می‌کند.
به طور کلی دو روش اصلی برای آموزش سلفژ وجود دارد که به نام روش ثابت (fixed-do) و روش قابل انتقال (movable-do) شناخته می‌شوند. در ادامه هر کدام را به طور خلاصه توضیح خواهیم داد:
✔ روش دو ثابت (fixed-do): در این روش سیلاب‌ها با نت‌ها همیشه یکی هستند. یعنی اگر مثلا در گام دو ماژور هستید، نت دو به طور ثابت همیشه به نت C اشاره دارد.
✔ روش دو متحرک (movable-do): در این روش هر سیلاب باتوجه‌به اینکه در چه گامی هستید، به نت خاصی اشاره دارد. مثلا همین نت دو که در گام دو ماژور به C اشاره دارد، وقتی وارد گام سل ماژور شوید به نت سل G اشاره خواهد داشت.
حال باتوجه‌به اینکه کدام روش را انتخاب کنید، تکنیک‌هایی مثل استفاده از علامت‌های دست وجود دارد تا راحت‌تر نت‌ها را پیدا کرده و بخوانید.
از علامت‌های دست برای آموزش سلفژ استفاده می‌شود که البته یک روش دیداری بسیار مفید است و باعث می‌شود نت‌ها به خوبی در ذهن ثبت شوند. در این روش کافی است ابتدا دو دست خود را مشت کنید و روبه‌روی هم در جلوی سینه قرار دهید، طوری که قسمت جلویی مشت‌هایتان به هم بخورد. حال دو دست را کمی از هم دور کنید. این حالت اولین نت یعنی دو را نشان می‌دهد. برای نشان دادن نت رِ، کافی است مشت‌ها را کامل باز کنید، کمی دست‌ها را از آرنج بالا ببرید و سپس مشت‌های کاملا باز شده را با شیب اندکی به سمت بالا روبروی هم قرار دهید. نت می با همین حالت نشان داده می‌شود، اما با این تفاوت که مشت‌های باز شده شما باید دقیقا برخلاف نت رِ، به سمت پایین جهت‌گیری شوند.
برای نشان دادن نت فا دوباره کمی دست‌ها را از آرنج بالا ببرید و با دو دست خود علامت دیس لایک نشان دهید. نت سل نیز با دوباره بالا بردن دست‌ها از آرنج، اما نشان دادن پشت مشت‌های باز شده به سمت جلو نمایش داده می‌شود. حال دوباره دست‌ها را بالا ببرید، اما دو دست را به حالتی درآورید که انگار قصد دارید چیزی را بردارید. این حالت نت لا را نشان می‌دهد. نت سی نیز با با بالا بردن دست‌ها از آرنج، به سمت بالا نشانه رفتن دست‌ها و بستن کل مشت به جز انگشت اشاره نمایش داده می‌شود.
چند تفاوت اصلی بین روش‌های سنتی آموزش سلفژ و روش‌های نوین آن وجود دارد:
در روش‌های سنتی تاکید اصلی روی خواندن متون و نت‌هاست، ولی در روش‌های نوین با استفاده از تکنیک‌هایی مثل تکنیک دست، روی به ذهن سپردن نت‌ها با روش‌های دیداری تاکید می‌شود.
روش سنتی روی ساختار تاکید بیشتری دارد و معلمانی که این روش را برای آموزش سلفژ انتخاب می‌کنند عموما روی درست آموختن فرم سخت‌گیری زیادی دارند، اما در روش‌های نوین معلم سعی می‌کند روی یک موسیقی خاص تمرکز کرده و تکنیک‌ها را با آوردن مثال‌هایی از آن موسیقی (که احتمالا از نظر همه دانش‌آموزان دلنشین است) آموزش دهد.
آخرین تفاوت این است که در روش سنتی عموما آموزش به صورت فردی پیش می‌رود، اما در روش‌های نوین، افراد به صورت گروهی در یادگیری تکنیک‌ها همکاری می‌کنند.
به طور کلی برای یادگیری سلفژ لازم است چند مرحله را پشت سر گذاشت. مرحله اول با تمرینات شنیداری آغاز می‌شود، سپس نوبت به خواندن نت‌ها همراه با ضرب می‌رسد که یک مرحله نسبتا پیشرفته است. معمولا در این مرحله هنرجو می‌آموزد که چطور بین صدا، گوش و چشم هنگام خواندن و نواختن سلفژ هماهنگی ایجاد کند. بعضی از روش‌های پیشرفته، رویکرد پروژه‌محور دارند. یعنی همراه با هر مرحله، یک قطعه پیانو نیز به هنرجو می‌آموزند تا تکنیک‌ها را هم ببیند هم پیاده کند. در این روش باید 5 مرحله پشت سر گذاشته شود:
1. در کمال آرامش تمرینات ابتدایی را آغاز کنید.
2. تمام تمرینات را ثبت و ضبط کرده و تا قبل از رفتن سراغ تکنیک‌های بعدی آنها را حسابی مرور کنید.
3. قبل از اجرای هر قطعه نت‌ها را با صدای بلند بخوانید.
4. از پیانو برای نواختن استفاده کنید.
5. همیشه پر انرژی باقی بمانید.
در اولین مرحله لازم است که تمرینات شنیداری را حسابی تمرین کنید. برای مثال وقتی در یک نت به لا می‌خورید، باید بتوانید گام و مدت زمان آن را به خوبی بشنوید و با لا در دیگر نت‌ها مقایسه کنید. این تکنیک‌های ظریف است که در بلند مدت به شما کمک می‌کند هر موسیقی یا آواز را درست در گام خودش بنوازید و بخوانید.
ضرب همان واحد زمانی است که نت در آن اجرا می‌شود. وقتی که حسابی توانایی شنیداری شما تقویت شد، خواهید آموخت که چطور خودتان با دیدن سلفژ، هر نت را متناسب با ضربش بخوانید. مثلا ممکن است لازم باشد در یک بخش نت دو را در 4 ضرب بخوانید و در بخش دیگر همین نت را یک ضرب بخوانید.
در مرحله آخر، باید بیاموزید که چطور می‌شود همزمان با دیدن سلفژ، یک هماهنگی مناسب میان صدا، گوش و چشم ایجاد کرد تا قطعه به درستی اجرا شود. برای دستیابی به این مرحله، لازم است دو گام قبل به خوبی آموخته و تمرین شود.
هر کدام از مراحلی که گفتیم یعنی مهارت شنیداری، خواندن نت با ضرب و ایجاد هماهنگی میان شنیدن و خواندن، با انجام یک سری تمرین به خوبی تقویت می‌شوند. این تمرین‌ها حاصل تجربه موزیسین‌های حرفه‌ای در طول زمان است که در سه بخش بعدی آنها را آورده‌ایم.
ابتدا یک تکه از قطعه‌ای طولانی را انتخاب کرده و حسابی آن را بشنوید تا با ضرب، گام و ظریف کاری‌های هر نت به خوبی آشنا شده و گوش موسیقیایی‌تان تقویت شود. هر نکته‌ای که هنگام گوش دادن به نت‌ها به ذهنتان می‌رسد را یادداشت کنید. سپس سعی کنید همان که شنیده‌اید را خودتان تمرین کنید. سعی کنید با ریتم هم هماهنگ شوید و فقط روی تشخیص نت‌ها تمرکز نکنید. در نهایت بعد از تمرین بخش‌های مختلف، کل سلفژ را گوش دهید.
اگر تمرینات صدا را کار کنید، متوجه خواهید شد که علاوه بر درست اجرا کردن نت‌ها، داشتن کنترل روی ضرب و گام هر نت بسیار مهم‌تر است. برای همین لازم است تکنیک‌های کنترل نت را تمرین کنید. اول از همه سعی کنید مهارت دم و بازدم خود را تقویت کنید. در مرحله بعدی هنگام ادای هر نت، یک بازدم قوی به صورت oh پشت هر نت بیاندازید. سپس برعکس، قبل از هر نت یک صدای زیر ایجاد کنید. تمرین مناسب دیگر هم این است که حسابی صدایتان را در یک اتاق آکوستیک بلند کرده و سعی کنید تا جایی که راه دارد فریاد بکشید.
بهترین راه برای ایجاد هماهنگی بین مهارت شنیداری و صدا این است که یک قطعه را با کمک پیانو یا گیتار بنوازید. این کار باعث می‌شود همزمان که دارید سلفژ را می‌بینید، آن را بشنوید (با گیتار یا پیانو) و البته با صدای خودتان اجرایش کنید.
برای یادگیری سلفژ تعداد مناسبی کتاب و اپلیکیشن وجود دارد که مشهورترین و کاربردی‌ترین آنها را در ادامه آورده‌ایم:
✔ Solfege, Ear Training, Rhythm, Dictation, and Music Theory :A Comprehensive Course تالیف Marta Arkossy Ghezzo Mel Powell انتشارات دانشگاه آلاباما
✔ Folk Songs North America Sings (Kodály Collection): تالیف توسط Richard Johnston که شامل تمرین‌های مرتبط با پیانو است.
✔ 185 Unison Pentatonic Exercises: تالیف توسط Denise Bacon
اپلیکیشن‌هایی مثل Solfege Trainer ،Perfect Ear ،Sight Singing Pro و Sight Singing Pro برای یادگیری و تمرین سلفژ عالی هستند.
همانطور که گفتیم، سلفژ همان معادل نوشتاری قطعه موسیقی یا آواز است که توسط نت‌های مختلف نمایش داده می‌شود. اما دو ثابت (Fixed Do) و دو متحرک (Moveable Do)، دو روش اصلی آموزش سلفژ هستند. در دو ثابت، نت‌ها و سیلاب‌ها همیشه ثابت هستند، اما در دو متحرک، همراه با گام تغییر می‌کنند.
صداسازی بخش مهمی از تمرینات و تکنیک‌های سلفژ است. سلفژ علاوه بر تمرینات صدا، شامل تکنیک‌های خواندن و تقویت گوش موسیقایی و توانایی خواندن قطعات مختلف نیز می‌شود. به همین دلیل مهمترین تفاوت سلفژ با صداسازی، در میزان گستردگی و وسعت آن است.
تکنیک‌های صداسازی همان تمرینات مشترک سلفژ و صداسازی است. این تمرینات شامل دم و بازدم است که به عنوان تقویت تنفس دیاگرامی شناخته می‌شود و میان نت و ریتم هماهنگی ایجاد می‌کند.
ماکان آریا پارسا یکی از کارآفرینان، مشاوران مالی، نویسندگان و البته خوانندگان حرفه‌ای خوب کشورمان است که تاکید دارد برای تبدیل شدن به یک خواننده خوب، باید هم روی سلفژ کار کنید هم تمرینات صداسازی را با دقت دنبال کنید. با گوش دادن به آهنگ‌های ماکان آریا پارسا می‌توانید به خوبی مهارت این خواننده خوب کشورمان در سلفژ و صداسازی را متوجه شوید. بهتر است از این آهنگ‌ها به عنوان یکی از منابع تمرینی خود استفاده کنید.
1- یادگیری سلفژ چقدر طول می‌کشد؟
باتوجه‌به مهارت و استمرار در تکرار تمرین‌ها، یادگیری سلفژ به طور متوسط چیزی حدود 6 ماه طول می‌کشد.
2- آموزش سلفژ و نت خوانی چه مراحلی دارد؟
به طور کلی برای یادگیری سلفژ و نت خوانی لازم است ابتدا نت‌ها را بشناسید، سپس با ضرب، گام و دیگر مفاهیم آشنا شوید و همزمان مهارت شنیداری خود را تقویت کنید.
3- تکنیک‌های صداسازی و سلفژ کدام است؟
دم و بازدم که به عنوان تقویت تنفس دیاگرامی شناخته می‌شود جزو تکنیک‌های مشترک صداسازی و سلفژ هستند که به ایجاد هماهنگی میان نت و ریتم کمک می‌کند.
4- چند روش برای آموزش سلفژ وجود دارد؟
دو روش اصلی دو ثابت و دو متحرک برای یادگیری سلفژ وجود دارد. در دو ثابت نت‌ها و سیلاب‌ها ثابت هستند، اما در دو متحرک نت‌ها و سیلاب‌ها باتوجه‌به گام تغییر می‌کنند.
علاقه علمی و پشتکار فردی میثم شکری ساز باعث شده تا در مسیرهای مختلفی ازجمله کارآفرینی، آموزش، مشاوره، بازیگری و خوانندگی فعالیت داشته باشد و همیشه به دنبال تجربه‌های تازه برود. در کنار این همه، ورود به دنیای خلبانی برای او تنها یک علاقه نبود، بلکه راهی برای تقویت مهارت‌هایی بود که هر کارآفرین به آنها نیاز دارد: اعتماد به نفس، تصمیم‌گیری سریع، نگاه کل‌نگر و ترکیب دانش‌ها برای خلق راه‌حل‌های نو!
جدیدترین مقالات
